Wij vinden dat cultuur voor iedereen in de regio Utrecht een basisbehoefte is, het draagt bij aan een gezonde en inspirerende leefomgeving en brede welvaart.

“

De toegang tot cultuur omvat in dit profiel zowel actief meedoen – bijvoorbeeld deelnemen aan een koor of dansles – als het bezoeken van een voorstelling of tentoonstelling. Onze regio heeft een rijk cultureel aanbod van verenigingen zoals koren en fanfares, en hiphop, popmuziek-initiatieven en (jeugd)orkesten waar diverse doelgroepen zich vaak wekelijks aan verbinden.

Lessen in buurthuizen, een harmonie die oefent in een basisschool of de hiphop makers die in de openbare ruimte hun werk creëren en tonen. De professionele gezelschappen, het mooie programma van de theaters en de podia, en de tentoonstellingen in de musea: Alle gemeenten en de provincie zetten zich hiervoor in en hechten grote waarde aan dit rijke aanbod. Bij de uitwerking van dit thema ligt de nadruk niet op de binnen schoolse cultuureducatie en bibliotheken. Deze onderwerpen zijn voor alle gemeenten en de provincie erg belangrijk, zeker voor de toegang tot cultuur. Deze onderwerpen zijn al stevig ingebed in een provinciale infrastructuur en in de samenwerking tussen IPO/ VNG en OCW. Voor de bestuurlijke afspraken over deze onderwerpen verwijzen we naar het cultuurconvenant 2025-2028, de Bestuurlijke Afspraken Cultuurbeoefening 2025-2028 en het Bibliotheekconvenant (2024-2027). Dit neemt niet weg dat we binnen de cultuurregio wel actief inzetten op kennisdeling en kennisontwikkeling ten aanzien van deze onderwerpen en de relatie zullen leggen met deze onderwerpen en de acties die volgen uit deze convenanten.

Ten eerste zien we dat het bestaande aanbod
bij alle gemeenten in de CRU onder druk staat terwijl met de bevolkingsgroei de vraag naar cultuur juist toeneemt.

Door bezuinigingen, stijgende kosten en door beperkte of projectmatige subsidies is het voor instellingen moeilijk om hun aanbod toegankelijk of zelfs overeind te houden. Dit heeft als risico dat het aanbod verschraalt en de toegankelijkheid voor het brede publiek afneemt. Veel instellingen zien zich momenteel genoodzaakt om prijzen te verhogen, wat vooral voor mensen met lagere inkomens een extra drempel vormt, voor wie cultuur dan minder bereikbaar wordt. Daarbij wordt een groot deel van de culturele activiteiten, met name in het amateurleven, gedragen door vrijwilligers. Omdat vrijwilligers ouder worden en nieuwe aanwas uitblijft, wordt het moeilijker om het huidige aanbod in stand te houden. Het gebrek aan fysieke ruimten vormt ook een belemmering.

Ten tweede zien we dat er groepen inwoners zijn die nog relatief weinig gebruik maken van het bestaande cultuuraanbod in de CRU. Het kan zijn dat het cultuuraanbod zelf niet aansluit of dat er financiële drempels zijn, maar het
kan ook zijn dat de plek waar cultuur te vinden is of de organisatie maakt dat groepen inwoners niet deelnemen. Daarnaast vraagt de rijke diversiteit van onze inwoners om programma’s die inspelen op verschillende interesses en culturele achtergronden.

Omdat we ernaar streven dat iedereen cultuur moet kunnen beoefenen en beleven, is inclusiviteit een belangrijk uitgangspunt voor alle kunst- en cultuuruitingen. Er zijn met de aandacht voor diversiteit en inclusie al de nodige stappen gezet, zoals met het omarmen en uitvoeren van de Code Diversiteit en Inclusie. We willen met dit belangrijke thema in de hele regio nog verdere vooruitgang boeken. Hierbij realiseren we ons dat inclusiviteit vraagt om veranderingen in aanbod, programmering en samenstelling van personeel, maar ook van besturen en raden van toezicht en samenwerkingspartners.

Er zijn in onze regio al veel mooie initiatieven die van onderaf ontstaan en inspelen op de leefwereld van een divers publiek. Culturele instellingen hebben veel ervaring opgedaan op het gebied van inclusiviteit en diversiteit en brengen ze dit nu volop in de praktijk. Er zijn tal van manieren, waaronder met het Culturele Doelgroepen Model, waarop de sector met dit thema aan de slag is en stappen zet die passen bij hun eigen profiel.

De (wijk)cultuurhuizen, jongerencultuurhuizen en dorpshuizen slagen er in om veel meer mensen met verschillende achtergronden te bereiken. Een voorbeeld zijn de wijkcultuurhuizen in Utrecht die samen met de Hogeschool Utrecht een werkwijze ontwikkelden waarbij zij cultuurparticipatie op inclusieve manier vormgeven door zoveel mogelijk wijkbewoners gelijkwaardig te laten bijdragen aan de programmering en activiteiten. Het cultuurbeleid van De Bilt is door de VNG in juni 2024 als goed voorbeeld voor andere gemeenten uitgelicht vanwege hun vernieuwde cultuurbeleid waarbij ze inzetten om cultuur voor alle inwoners toegankelijk, bereikbaar en aantrekkelijk te houden.

We zien het versterken van de samenwerking tussen cultuur en het sociaal domein ook als een waardevolle kans. De waarde die cultuur heeft om mensen te activeren, sociale contacten te stimuleren en stress te verminderen wordt nog lang niet volledig benut. Dit terwijl de uitdagingen waar gemeenten in het sociaal domein mee te kampen hebben zeer groot zijn. Denk bijvoorbeeld aan de grote aantallen jongeren met mentale problemen en de toenemende zorgvraag voor thuiswonende ouderen.

Door samen te werken met de zorg- en welzijnssector kan cultuur breder worden ingezet voor het welzijn en de positieve gezondheid van inwoners. Veel kleinere gemeentes hebben ervaring in het verbinden van cultuur en het sociaal domein, juist door de omvang van hun eigen organisatie en de te verdelen budgetten. Deze voorbeelden kunnen ter inspiratie dienen binnen de CRU. In onze regio zijn al mooie voorbeelden van multifunctionele dorpshuizen en cultuurhuizen waar samenwerkingen op het gebied van cultuur en welzijn te vinden zijn.

Ook de bibliotheek heeft op veel plaatsen een multifunctionele functie gekregen als huiskamer voor de gemeenschap. Dit maakt dat de bibliotheek een ideale partner voor het versterken van sociaal contact, tussen groepen en individuen, en een mooi platform voor lokale samenwerkingsverbanden. De recente investeringen vanuit o.a. de Rijksoverheid in de bibliotheken zijn belangrijk voor de ontwikkeling van de bibliotheken binnen de CRU.

Tot slot is de provincie samen met de gemeente Utrecht gestart met de ondersteuning van het programma ZIMIHC Connect dat op provinciaal niveau inclusieve cultuurparticipatie bevordert en het amateurleven binnen de CRU versterkt onder andere door het verbinden van cultuurmakelaars, het aanjagen van nieuwe samenwerkingen en initiatieven en kennisdeling. Alle kennis en ervaring die er binnen de CRU is, biedt ons handvatten om hier verder stappen in te zetten.

Het toegankelijk houden van cultuur vraagt om een aanpak waarin ruimte, diversiteit in aanbod, betaalbaarheid en drempels verlagen centraal staan. We willen dat cultuur voor iedereen bereikbaar blijft of wordt, juist in een regio die sociaal-maatschappelijke uitdagingen kent, groeit en steeds diverser wordt. Daarom hebben we specifiek aandacht voor de volgende actiepunten:

Om cultuur toegankelijk te houden voor onze inwoners is het noodzakelijk dat fysieke culturele voorzieningen volwaardig mee-groeien met de bevolkingsgroei.

“

Zoals al eerder omschreven, verwachten we in de Cultuurregio Utrecht tot 2040 een aanzienlijke bevolkingsgroei van 13 procent. Woerden heeft sinds 2001 een groei van 48% doorgemaakt en onderzoekt een mogelijke fusie met andere gemeente(n), terwijl Veenendaal sinds 2019 meer dan 5.000 nieuwe inwoners heeft verwelkomd.

Door de bevolkingsgroei is er meer vraag naar culturele voorzieningen, maar de fysieke ruimte hiervoor is schaars. Vooral in snelgroeiende gebieden is er soms te weinig plek voor culturele activiteiten, waardoor cultuur minder toegankelijk kan worden. Om cultuur toegankelijk te houden voor onze inwoners is het noodzakelijk dat fysieke culturele voorzieningen volwaardig meegroeien met de bevolkingsgroei. Het bestaan van voldoende culturele voorzieningen, bijvoorbeeld podia, theaters en kunstencentra - verspreid over de regio - is een randvoorwaarde om deze toegankelijkheid te waarborgen.

De druk op fysieke ruimte is groot. De bevolking neemt nog steeds toe, een goede balans tussen wonen, werken, natuur en voorzieningen is van belang. Culturele voorzieningen horen daar ook bij.

Voor verschillende gemeenten, bijvoorbeeld voor gemeente Amersfoort, Utrecht, Woerden en Veenendaal is het nodig om het culturele voorzieningenniveau aan te passen aan de bevolkingsgroei. Dit vereist grootschalige investeringen, zoals in de ontwikkeling van nieuwe huisvesting voor (nieuwe) podia en kunstencentra die momenteel op hun huidige locatie tegen de grenzen van hun groei aanlopen. Een aandachtspunt hierbij is dat veel gemeenten financieel onder druk staan waardoor het lastig is om grootschalig te investeren in culturele voorzieningen.

Er zijn meerdere gemeenten die hiermee worstelen, zeker voor kleinere gemeenten is de aangekondigde bezuiniging van het rijk problematisch, dit kan ertoe leiden dat voorzieningen wegvallen of onder grote druk komen te staan. Desondanks zijn er ook kansen. Het gunstige vestigingsklimaat voor bedrijven is mede te danken aan een rijk cultureel aanbod: meer cultuur trekt meer bedrijven aan, wat weer leidt tot nieuwe private investeringsmogelijkheden voor cultuur.

Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de lokale culturele voorzieningen. De provincie heeft geen taak en middelen om te investeren in lokale culturele voorzieningen, maar kan wel een faciliterende rol spelen. Wij willen daarom met elkaar beter zicht krijgen op het probleem en samen naar mogelijke oplossingen zoeken. Concreet zetten we hiervoor de volgende stappen:

Andere gemeenten zetten zich ook volop in om jonge en meer gevestigde makers ruimte te geven voor professionele ontwikkeling.

“

Kunstenaars en creatieven zijn essentieel voor een divers en kwalitatief hoogstaand cultureel aanbod in onze regio. Gemeente Utrecht vormt met recht de kraamkamer van (jong) talent waarin zowel opgeleide als autodidactische makers uit verschillende disciplines zich verder ontwikkelen en de culturele infrastructuur versterken.

De Cultuurregio Utrecht biedt hiervoor een goede voedingsbodem, met een sterke basis in het amateurkunstveld, vooropleidingen van kunstvakopleidingen, broedplaatsen zoals Lab LOU en de diverse kunstvakopleidingen zelf. Instituten zoals de Hogeschool voor de Kunsten, een van de grootste kunstopleidingen in Europa, de Herman Brood Academie, het Creative College en de Universiteit Utrecht zorgen voor een constante instroom van nieuw talent dat zich ontwikkelt tot volwaardige professionals die actief bijdragen aan het culturele klimaat van de regio. Andere gemeenten zetten zich ook volop in om jonge en meer gevestigde makers ruimte te geven voor professionele ontwikkeling.

Professionele gezelschappen zijn van groot belang om toptalent zichtbaar te maken, net als de festivalcultuur die hieraan bijdraagt door (jonge) makers speelervaring te geven en internationale connecties te bieden.

De vierkante meters in fysieke ruimte voor makers zijn een randvoorwaarde voor een sterk makersklimaat. Daarom investeren diverse gemeenten uit de CRU de komende jaren binnen de financiële mogelijkheden in vierkante meters voor creatieve professionals.

Wij vinden het belangrijk dat makers de ruimte krijgen zich uit te spreken, maatschappelijke standpunten in te nemen en buiten de gebaande paden te treden. Voorbeelden hiervan zien we terug in de vele street artprojecten zoals het kunstwerk in de tunnel aan de Dichterslaan in Veenendaal, waar muren het lost and found thema verbeelden, of de 3D street art route in Nieuwegein met duurzaamheid als thema.

Het CIPU (Cultuur Innovatiefonds Provincie Utrecht) is als publiek-private samenwerking opgestart tijdens de coronacrisis, tussen vijf regionale fondsen en overheden. Het fonds bevordert experiment, samenwerking en kennisdeling.

Het fonds ondersteunt initiatieven die normaal gesproken geen prioriteit, middelen of ruimte krijgen, maar wel belangrijk zijn voor de toekomst van de cultuursector. Denk aan innovatie op het gebied van verduurzaming, diversiteit en inclusie, cultuurparticipatie, nachtcultuur en sociale veiligheid. Hoewel het CIPU tijdelijk is, en als fonds stopt na 2025, willen we het innovatief vermogen behouden door samenwerkingen te zoeken met andere partijen uit het veld óf andere sectoren zoals zorg, onderwijs, wetenschap en technologie. Dit gaat niet alleen over de uitdagingen van de makers, maar kan ook helpen bij vraagstukken rondom de toegang tot cultuur of het meegroeien van voorzieningen. Het CIPU streeft naar duurzame verankering van innovatie in het cultuurbeleid, bijvoorbeeld via een opleidingstraject voor cultuurleiders in de provincie Utrecht, in samenwerking met het leerprogramma Leiderschap in Cultuur (LinC).

De Cultuurregio Utrecht vindt het belangrijk om een basis te zijn voor makers, omdat zij essentieel zijn voor de culturele infrastructuur. Om talent te laten doorstromen en de culturele infrastructuur te versterken, is een sterke infrastructuur met kunstopleidingen, broedplaatsen, makershuizen, werkplaatsen, oefenstudio’s, podia en presentatieplekken essentieel.

De vierkante meters in fysieke ruimte voor makers zijn een randvoorwaarde voor een sterk makersklimaat. Daarom investeren diverse gemeenten uit de CRU de komende jaren binnen de financiële mogelijkheden in vierkante meters voor creatieve professionals.

Desondanks blijft een van de uitdagingen het gebrek aan deze ontwikkelplekken zoals creatieve broedplaatsen. Onder andere door de woningbouwopgave worden ook dit soort (tijdelijke) werkruimtes schaarser en duurder, terwijl er juist meer behoefte is aan werkruimte en productie- en presentatieplekken voor makers. 

Het is voor makers in de culturele sector vaak lastig zich als professional te manifesteren en zich verder te ontwikkelen. Vaak stagneert hun ontwikkeling na een eerste succes door het gebrek aan een stabiele basis om op voort te bouwen. Dit belemmert de doorstroom van talent en kan de kwaliteit van het culturele aanbod onder druk zetten. We zien dat festivals en gezelschappen in onze cultuurregio, die een belangrijke basis bieden voor makers, onder druk staan door bezuinigingen op het internationaal cultuurbeleid. Recentelijk heeft er daarnaast een verschuiving in de toekenning van Rijksmiddelen plaatsgevonden, die nadelige gevolgen heeft voor onder andere de gemeente Amersfoort en die de keten van talentontwikkeling in de hele regio onder druk zet.

Binnen dit thema hebben we de komende jaren specifiek aandacht voor de volgende actiepunten:

De dichtheid van cultuurhistorisch erfgoed (religieus, landschappelijk, binnenstedelijk, industrieel) is nergens in Nederland zo groot als
in de regio Utrecht.

“

De dichtheid van cultuurhistorisch erfgoed (religieus, landschappelijk, binnenstedelijk, industrieel) is nergens in Nederland zo groot als
in de regio Utrecht.

De regio telt maar liefst 5800 rijksmonumenten (negen procent van het landelijke aantal), 285 buitenplaatsen, tientallen forten en ander militair erfgoed, meer dan 55 musea en 3 UNESCO Werelderfgoederen. Dat is het drievoudige van het landelijke gemiddelde. Naast de middeleeuwse binnensteden zijn er de musea, de kastelen, de forten en de verdedigingswerken, de Romeinse archeologische vondsten, de kerken en de kloosters, de piramide van Austerlitz, Park Vliegbasis Soesterberg en Paleis Soestdijk die de regio karakteriseren. In dit profiel dient erfgoed als een bijzondere inspiratiebron voor cultuur. Het erfgoedbeleid is geborgd in verschillende andere beleidsstukken.

Veel van de monumentale locaties die de CRU rijk is komen in aanmerking voor herbestemming. Erfgoed draagt bij aan de profilering van de regio, zowel als decor en inspiratiebron, maar ook voor onderwijsdoeleinden en als vestigingslocatie voor makers, gezelschappen en creatieven.

Broedplaatsen, ateliers en productiehuizen kunnen hier bijvoorbeeld een plek krijgen. Door erfgoedlocaties te benutten en beleefbaar te maken, wordt de aantrekkingskracht en de betekenis ervan vergroot zodat het behouden blijft voor toekomstige generaties.

Binnen dit thema hebben we de komende jaren specifiek aandacht voor de volgende actiepunten: