Natuur
behouden
De biodiversiteit in het landelijk gebied gaat achteruit. We moeten er alles aan doen om dit te behouden.
Steeds meer waterplanten zoals de krabbenscheer verdwijnen,
terwijl deze plant juist belangrijk is voor libellen om hun eieren op te leggen.
Wereldwijd is de biodiversiteit sinds 1975 met 73% afgenomen. Ook in de provincie Utrecht gaat het er niet goed mee, zo blijkt uit onze cijfers over 2021-2023.
Alle soorten werken samen
Biodiversiteit, ofwel soortenrijkdom, is waaruit onze natuurlijke wereld bestaat. Al deze soorten werken samen in een ecosysteem en zorgen voor evenwicht in de natuur. Als de biodiversiteit achteruitgaat, raakt het natuurlijke evenwicht verstoord. Planten en dieren die van elkaar afhankelijk zijn, kunnen verdwijnen. Met gevolgen voor ons allemaal. Er zijn minder bijen voor het bestuiven van gewas, waardoor onze voedselvoorziening in gevaar komt. Ook kan de bodem minder vruchtbaar worden, wat landbouw moeilijker maakt. Water en lucht worden onvoldoende gefilterd, waardoor onze leefomgeving minder gezond wordt.
Tellen in het landelijk gebied
Om te weten hoe het gaat met de biodiversiteit in de provincie Utrecht onderzoeken we elkaar jaar een tiende deel van het landelijk gebied en noteren welke planten en dieren we aantreffen. Dit doen we aan de hand van een vaste lijst van soorten die in en om sloten leven. Denk aan waterplanten, vlinders, libellen, sprinkhanen, amfibieën en reptielen. Deze soorten zeggen iets over de kwaliteit van onze natuur.
De groene glazenmaker komt bijna niet meer voor.
Daling zet zich voort in 2021-2023
In de periode 2021 – 2023 onderzochten we het landelijk gebied in de regio’s Lopikerwaard en Uiterwaarden (2021), De Ronde Venen (2022) en Woerden, Kamerik, Zegveld, Harmelen en Haarzuilens (2023). Helaas zien we dat de biodiversiteit sinds de start van het onderzoek in 1975, steeds verder achteruitgaat. Het gaat niet goed met het leven in en om het water. En de verschillen tussen de natuurgebieden en het landelijk gebied nemen steeds meer toe, waarbij het in natuurgebieden relatief beter gaat. In de periode 2021-2023 is dit helaas niet veranderd, hoewel we hier en daar een lichtpuntje zien.
“De dotterbloem groeide vroeger ‘gewoon’ langs de waterkant. Nu is hij zeldzaam.”
Veel soorten verdwenen
De dotterbloem en de koekoeksbloem groeiden vroeger ‘gewoon’ langs de waterkant. Door intensieve landbouw zijn deze planten nu op veel plekken in het landelijk gebied verdwenen. Bemesting, vaak maaien en het grondig schoonmaken van sloten hebben gezorgd dat waterplanten zoals krabbenscheer, fonteinkruid, zannichellia, kikkerbeet en pijlkruid bijna niet meer voorkomen. Dit heeft ook gevolgen voor dieren.
De dotterbloem stond vroeger 'gewoon' langs de slootkant.
Libellen, zoals de variabele waterjuffer en groene glazenmaker, en amfibieën, zoals de kleine watersalamander, zijn afhankelijk van waterplanten. Ze gebruiken deze planten om eieren te leggen en larven te laten groeien. De afgelopen drie jaar zijn veel libellen, amfibieën en bepaalde grassoorten bijna niet meer gezien. Dit geldt vooral voor kruidenachtige grassen, die belangrijk zijn als overgang tussen weilanden en bosachtige gebieden.
Met de heikikker gaat het gelukkig goed.
Heikikker in de Lopikerwaard
Toch is er ook goed nieuws. In gebieden waar agrariërs natuurvriendelijk werken, zien we meer biodiversiteit. Bij soortenrijke slootoevers in de regio Woerden, Kamerik, Zegveld, Harmelen en Haarzuilens zijn zeldzame planten gevonden, zoals moerasaardbei en veenpluis. De aantallen waren zelfs uitzonderlijk voor de provincie Utrecht. Bij de Uiterwaarden is zelfs het unieke stroomdalgrasland gezien, met planten zoals kruisbladwalstro en sikkelklaver. Ook is de beschermde heikikker langs sloten in het gebied van de Lopikerwaard waargenomen.
Elk jaar onderzoeken we welke planten en dieren aanwezig zijn in en om sloten in het landelijk gebied.
Invasie van de Amerikaans rivierkreeft
Een groot probleem voor ons landelijk gebied is de komst van de Amerikaanse rivierkreeft. Hij hoort niet thuis in Nederland en breidt zich sterk uit, ten koste van onze inheemse planten en dieren. Deze 'invasieve exoot' werd vaak in aquaria gehouden, maar sommige zijn ontsnapt of door mensen uitgezet. In kwetsbare gebieden, denk bijvoorbeeld aan een slechte waterkwaliteit, kunnen ze zorgen voor het instorten van het ecosysteem.
Proef in de Molenpolder
Amerikaanse rivierkreeften planten zich snel voort en eten waterplanten zoals krabbenscheer op. Dit maakt het water troebel en van slechte kwaliteit, wat niet goed is voor andere planten en dieren. Vooral de groene glazenmaker, een libelle die zijn larven in krabbenscheer laat overwinteren, heeft hier last van. Ook kikkers, vissen en watervogels zoals de dodaars en de fuut gebruiken krabbenscheer voor voortplanting en als schuilplaats. In de provincie Utrecht is tussen 2020 en 2023 een zorgelijke toename van de Amerikaanse rivierkreeft gezien. In de Molenpolder in de gemeente Stichtse Vecht wordt door Waterschap Amstel, Gooi en Vecht een proef gedaan met het onder meer het uitzetten van meervallen die rivierkreeften eten.
Bekijk de film over deze pilot.
Ruim 500 aandachtsoorten
In de provincie Utrecht komen maar liefst ruim 500 planten en dieren voor die beschermd en bedreigd zijn. Het zijn soorten van de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn, en of soorten van de Rode Lijst. We noemen ze ook wel aandachtsoorten. Hieruit heeft de provincie Utrecht 41 ‘icoonsoorten’ gekozen. Deze icoonsoorten komen in vergelijking met de rest van Nederland relatief vaker voor in onze provincie. Daarom voelen we ons er extra verantwoordelijk voor. We zetten ons – samen met anderen - in om hun leefgebieden te behouden of te herstellen. Ook stellen we subsidie beschikbaar om zo nodig extra maatregelen te nemen.
De ringslang is een van onze icoonsoorten.
“We zetten onze extra in voor bedreigde soorten die in onze provincie meer voorkomen.”
Net op tijd voor de zwarte sachembij
De zwarte sachembij is een wilde bijensoort die bijna niet meer voorkomt in Nederland. Alleen in Limburg is nog een populatie en in de voormalige zandgroeve Kwintelooijen, tussen Rhenen en Veenendaal. Daarom is het een icoonsoort van de provincie Utrecht. Maar de populatie is kwetsbaar. Naar schatting leefden er in 2023 maximaal 350 individuen, terwijl een populatie ideaal gesproken uit tenminste 1.000 paartjes bestaat.
Nest in een zonnige wand
De zwarte sachembij is een belangrijke bestuiver voor onder andere de hondsdraf en de brem. Aan haar nest stelt deze wilde bij strenge eisen: graag in verticale wanden, beschenen in de ochtendzon en met een hoog leemgehalte. Kwintelooijen voldoet aan deze voorwaarden, maar door verruiging groeiden de nestplekken in rap tempo dicht. Onder begeleiding van Landschap Erfgoed Utrecht en met subsidie van de provincie Utrecht zijn maatregelen uitgevoerd om de populatie te behouden en meer robuust te maken. De leembult, waar veel nesten zitten, is kaal gemaakt en er zijn tijdelijk bloemen gezaaid voor extra voedsel totdat Kwintelooijen weer op natuurlijke wijze voldoende bloemaanbod heeft. Natuurgroep Kwintelooijen zorgt voor verder beheer van het leefgebied.
Steeds meer waterplanten zoals
de krabbenscheer verdwijnen,
terwijl deze plant juist belangrijk is
voor libellen om hun eieren op te leggen.
Natuur
behouden
De biodiversiteit in het landelijk gebied gaat achteruit. We moeten er alles aan doen om dit te behouden.
Wereldwijd is de biodiversiteit sinds 1975 met 73% afgenomen. Ook in de provincie Utrecht gaat het er niet goed mee, zo blijkt uit onze cijfers over 2021-2023.
Alle soorten werken samen
Biodiversiteit, ofwel soortenrijkdom, is waaruit onze natuurlijke wereld bestaat. Al deze soorten werken samen in een ecosysteem en zorgen voor evenwicht in de natuur. Als de biodiversiteit achteruitgaat, raakt het natuurlijke evenwicht verstoord. Planten en dieren die van elkaar afhankelijk zijn, kunnen verdwijnen. Met gevolgen voor ons allemaal. Er zijn minder bijen voor het bestuiven van gewas, waardoor onze voedselvoorziening in gevaar komt. Ook kan de bodem minder vruchtbaar worden, wat landbouw moeilijker maakt. Water en lucht worden onvoldoende gefilterd, waardoor onze leefomgeving minder gezond wordt.
Tellen in het landelijk gebied
Om te weten hoe het gaat met de biodiversiteit in de provincie Utrecht onderzoeken we elkaar jaar een tiende deel van het landelijk gebied en noteren welke planten en dieren we aantreffen. Dit doen we aan de hand van een vaste lijst van soorten die in en om sloten leven. Denk aan waterplanten, vlinders, libellen, sprinkhanen, amfibieën en reptielen. Deze soorten zeggen iets over de kwaliteit van onze natuur.
Daling zet zich voort in 2021-2023
In de periode 2021 – 2023 onderzochten we het landelijk gebied in de regio’s Lopikerwaard en Uiterwaarden (2021), De Ronde Venen (2022) en Woerden, Kamerik, Zegveld, Harmelen en Haarzuilens (2023). Helaas zien we dat de biodiversiteit sinds de start van het onderzoek in 1975, steeds verder achteruitgaat. Het gaat niet goed met het leven in en om het water. En de verschillen tussen de natuurgebieden en het landelijk gebied nemen steeds meer toe, waarbij het in natuurgebieden relatief beter gaat. In de periode 2021-2023 is dit helaas niet veranderd, hoewel we hier en daar een lichtpuntje zien.
De groene glazenmaker komt bijna niet meer voor.
“De dotterbloem groeide vroeger ‘gewoon’ langs de waterkant. Nu is hij zeldzaam.”
Veel soorten verdwenen
De dotterbloem en de koekoeksbloem groeiden vroeger ‘gewoon’ langs de waterkant. Door intensieve landbouw zijn deze planten nu op veel plekken in het landelijk gebied verdwenen. Bemesting, vaak maaien en het grondig schoonmaken van sloten hebben gezorgd dat waterplanten zoals krabbenscheer, fonteinkruid, zannichellia, kikkerbeet en pijlkruid bijna niet meer voorkomen. Dit heeft ook gevolgen voor dieren.
De dotterbloem stond vroeger 'gewoon' langs de slootkant.
Libellen, zoals de variabele waterjuffer en groene glazenmaker, en amfibieën, zoals de kleine watersalamander, zijn afhankelijk van waterplanten. Ze gebruiken deze planten om eieren te leggen en larven te laten groeien. De afgelopen drie jaar zijn veel libellen, amfibieën en bepaalde grassoorten bijna niet meer gezien. Dit geldt vooral voor kruidenachtige grassen, die belangrijk zijn als overgang tussen weilanden en bosachtige gebieden.
Met de heikikker gaat het gelukkig goed.
Heikikker in de Lopikerwaard
Toch is er ook goed nieuws. In gebieden waar agrariërs natuurvriendelijk werken, zien we meer biodiversiteit. Bij soortenrijke slootoevers in de regio Woerden, Kamerik, Zegveld, Harmelen en Haarzuilens zijn zeldzame planten gevonden, zoals moerasaardbei en veenpluis. De aantallen waren zelfs uitzonderlijk voor de provincie Utrecht. Bij de Uiterwaarden is zelfs het unieke stroomdalgrasland gezien, met planten zoals kruisbladwalstro en sikkelklaver. Ook is de beschermde heikikker langs sloten in het gebied van de Lopikerwaard waargenomen.
Elk jaar onderzoeken we welke planten en dieren aanwezig zijn in en om sloten in het landelijk gebied.
Invasie van de Amerikaans rivierkreeft
Een groot probleem voor ons landelijk gebied is de komst van de Amerikaanse rivierkreeft. Hij hoort niet thuis in Nederland en breidt zich sterk uit, ten koste van onze inheemse planten en dieren. Deze 'invasieve exoot' werd vaak in aquaria gehouden, maar sommige zijn ontsnapt of door mensen uitgezet. In kwetsbare gebieden, denk bijvoorbeeld aan een slechte waterkwaliteit, kunnen ze zorgen voor het instorten van het ecosysteem.
Proef in de Molenpolder
Amerikaanse rivierkreeften planten zich snel voort en eten waterplanten zoals krabbenscheer op. Dit maakt het water troebel en van slechte kwaliteit, wat niet goed is voor andere planten en dieren. Vooral de groene glazenmaker, een libelle die zijn larven in krabbenscheer laat overwinteren, heeft hier last van. Ook kikkers, vissen en watervogels zoals de dodaars en de fuut gebruiken krabbenscheer voor voortplanting en als schuilplaats. In de provincie Utrecht is tussen 2020 en 2023 een zorgelijke toename van de Amerikaanse rivierkreeft gezien. In de Molenpolder in de gemeente Stichtse Vecht wordt door Waterschap Amstel, Gooi en Vecht een proef gedaan met het onder meer het uitzetten van meervallen die rivierkreeften eten.
Bekijk de film over deze pilot.
Ruim 500 aandachtsoorten
In de provincie Utrecht komen maar liefst ruim 500 planten en dieren voor die beschermd en bedreigd zijn. Het zijn soorten van de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn, en of soorten van de Rode Lijst. We noemen ze ook wel aandachtsoorten. Hieruit heeft de provincie Utrecht 41 ‘icoonsoorten’ gekozen. Deze icoonsoorten komen in vergelijking met de rest van Nederland relatief vaker voor in onze provincie. Daarom voelen we ons er extra verantwoordelijk voor. We zetten ons – samen met anderen - in om hun leefgebieden te behouden of te herstellen. Ook stellen we subsidie beschikbaar om zo nodig extra maatregelen te nemen.
De ringslang is een van onze icoonsoorten.
“We zetten onze extra in voor bedreigde soorten die in onze provincie meer voorkomen.”
Net op tijd voor de zwarte sachembij
De zwarte sachembij is een wilde bijensoort die bijna niet meer voorkomt in Nederland. Alleen in Limburg is nog een populatie en in de voormalige zandgroeve Kwintelooijen, tussen Rhenen en Veenendaal. Daarom is het een icoonsoort van de provincie Utrecht. Maar de populatie is kwetsbaar. Naar schatting leefden er in 2023 maximaal 350 individuen, terwijl een populatie ideaal gesproken uit tenminste 1.000 paartjes bestaat.
Nest in een zonnige wand
De zwarte sachembij is een belangrijke bestuiver voor onder andere de hondsdraf en de brem. Aan haar nest stelt deze wilde bij strenge eisen: graag in verticale wanden, beschenen in de ochtendzon en met een hoog leemgehalte. Kwintelooijen voldoet aan deze voorwaarden, maar door verruiging groeiden de nestplekken in rap tempo dicht. Onder begeleiding van Landschap Erfgoed Utrecht en met subsidie van de provincie Utrecht zijn maatregelen uitgevoerd om de populatie te behouden en meer robuust te maken. De leembult, waar veel nesten zitten, is kaal gemaakt en er zijn tijdelijk bloemen gezaaid voor extra voedsel totdat Kwintelooijen weer op natuurlijke wijze voldoende bloemaanbod heeft. Natuurgroep Kwintelooijen zorgt voor verder beheer van het leefgebied.